"İlim Hz. Süleyman'ın mührü gibidir, onunla bütün dünya insanın hükmü altına girer, dünya bir sûret, ilim ise onun canıdır."
Hz. Mevlâna
Hz. Mevlâna
| Makale Detayları | ||
| Makale Adı | HAREZM-KIPÇAK DÖNEMİNDE ARAPÇA İLE TÜRKÇEYİ BULUŞTURAN SÖZLÜKLER: ez-Zemahşerî'nin Mukaddimetu’l-Edeb'i Örneği | |
| Yazar |
| |
| Dergi | BİLİMNAME | |
| Sayı | 36 | |
| Yıl | 2018 | |
| Sayfa | 399-428 | |
| Makale Metni | Yabancılara Türkçe öğretiminin tarihi çok eskilere dayanır. Türklerin İslam'a girmesi ile birlikte bu iki dili bir araya getiren özgün sözlükler hazırlanmıştır. Büyük ölçüde Arap sözlük hazırlama ekolleri temeline dayanan Türk sözlükçülüğünün kuruluşu asıl olarak Karahanlılar dönemine rastlamaktadır. Kaşgarlı Mahmud, Ebû İbrahim el-Fârâbî’nin Dîvânu’l-Edeb’de uyguladığı kalıp ve uyak ekolünü geliştirerek, ilk Türk sözlükçülüğü ekolünü kurmuştur. Ancak Kaşgarlı’nın başlattığı anlayışın sürdürülememesi, Türk sözlükçülük tarihi açısından büyük eksikliktir. Ondan sonra, bu alanında onun kurduğu ekolden habersiz olarak Harezm ve Kıpçak sahasında Türk ve Arap bilginlerce Türk dilini öğrenmek ve öğretmek amacıyla çeşitli tarzlarda sözlükler oluşturulmuştur. Bunlardan biri de ez-Zemahşerî'nin Mukaddimetul-Edeb’idir. Sözlüğün müellifi Mahmud b. Ömer el-Harezmî ez-Zemahşerî, 467/1075 yılında bugün Özbekistan topraklarında bulunan Harezm’in Zemahşer kasabasında doğmuştur. Arap asıllı olmamasına rağmen, Arap Dili ve Edebiyatı, Tefsir ve Fıkıh gibi alanlarda önemli eserler veren bir dilci ve kelamcıdır. Arap ve Türk sözlükçülüğü açısından da kendisine çok şey borçlu olduğumuz bir bilgindir. Esâsu'l-Belâga adlı Arapça lugati hazırlayan müellif, Arapça öğrenmek isteyen Harzemşahlar Devleti Hükümdarı Atsız b. Muhammed için de Mukaddimetu'l-Edeb’i kaleme almıştır. Bu, onun Türkçe yazılmış tek eseridir. Arapça pratik bir sözlük niteliğinde olan eserin ez-Zemahşerî tarafından yazılmış nüshası şu ana kadar bulunamamıştır. Arapça-Farsça-Türkçe yazma nüshaları çoktur ve dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bulunmaktadır. Dönemin söz varlığının tespiti açısından adeta bir hazine olan bu pratik sözlük, isimler, fiiller, harfler, isim ve fiil çekimleri olmak üzere beş bölüme ayrılır. Onda Orta Asya Türklerinin hayat teşkilatını ve genel anlamda Türklerin devlet varlığına dair işaretler bulmak mümkündür. Bu bakımdan onun Divânu Lugâti’t-Türk’e nispetle daha orijinal olduğu yorumlarına dahi rastlanmaktadır. |
|
| Makale Adresi | http://eds.a.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=0... | |
| Dosya |  |
|
